Św. Tomasz z Akwinu - O wierze. Fragment wstępu Pawła Milcarka

W dziele pisarskim św. Tomasza miejsce uprzywilejowane zajmują monumentalne wykłady wiary i teologii: 'Skrypt do Sentencji Piotra Lombarda', 'Suma teologii' i 'Suma przeciw poganom'. Mało kto, patrząc na długi szereg opasłych tomów tych syntez, zdaje sobie sprawę, że ich Autor podejmował kilkakrotnie próbę wykładu najważniejszych zagadnień chrześcijańskich także w wersji o wiele krótszej. Świetnym tego przykładem są wielkopostne kazania z Neapolu, układające się w cykl objaśnień do Credo, Ojcze nasz (i Zdrowaś Maryjo) oraz Dekalogu. Stanowią one zarówno pod względem objętości, jak skali trudności niejako drugi biegun względem wielkich syntez. Gdzieś pośrodku znajduje się 'Compendium Theologiae' czyli 'Streszczenie teologii', które do sum jest podobne w subtelności, a do kazań w przyjętym planie.

Streszczenie teologii, pisane dla brata Reginalda z Piperno, niezastąpionego sekretarza Akwinaty, powstawało w okresie pełnej dojrzałości Mistrza, najprawdopodobniej etapami i nie zostało dokończone. Z zaplanowanych trzech części (o wierze, nadziei i miłości) powstała jedynie pierwsza, oparta na Credo, a drugą (związaną z Ojcze nasz) Autor ledwie zaczął, przerywając nagle, być może z powodu wspomnianego wyżej załamania i śmierci. Uważa się, że część ‘O wierze’ została napisana w latach 1259-65, podczas gdy część poświęcona nadziei miałaby powstawać dopiero w latach 70. W każdym razie część ‘O wierze’ daje się wyodrębnić nie tylko ze względu na genezę dzieła, lecz także z powodu swej treściowej autonomii, odpowiadającej autonomii Credo z jego artykułami wiary. Warto zaznaczyć, że w twórczości św. Tomasza znajdują się, poza wymienionym wyżej, jeszcze dwa krótsze objaśnienia Credo: list O artykułach wiary i sakramentach Kościoła oraz list Expositio super primam et secundam Decretalem ad Archidiaconum Tudertinum.

Wyjęty z ‘Compendium Theologiae’ traktat ‘O wierze’ budzi zainteresowanie i imponuje. Czytelny jest jego podział na dwie części, odpowiadające dwóm prawdom stanowiącym istotę wiary chrześcijańskiej: prawdzie o Trójcy Świętej i prawdzie o Wcieleniu. Dlatego część pierwsza traktatu o wierze mówi o Bogu, a druga o człowieczeństwie Chrystusa. Zauważano, że ta ostatnia nieco oddala się od ściśle spekulatywnego charakteru chrystologii z trzeciej części ‘Sumy teologii’, a przybliża do gatunku żywotów Jezusa. W każdym razie widoczne jest staranie Autora o większą prostotę i jasność. Zwięzłość dzieła wzmogła jeszcze tak charakterystyczną dla św. Tomasza przejrzystość myśli oraz przyczynia się do zwracania uwagi na samą istotę omawianych zagadnień.

Warto dzisiaj zapoznać się z traktatem ‘O wierze’ i do niego wracać by budzić w sobie głód rozumienia prawd wiary, a potem kształcić zmysł dociekania Misteriów. Recytacja Credo to akt wyznania wiary. Lektura ‘O wierze’ to staranie o jej zrozumienie. Fides quaerens intellectum.

Paweł Milcarek, ze wstępu do książki 'O wierze' św Tomasza z Akwinu, która niebawem ukaże się nakładem Wydawnictwa Dębogóra.