Polska w okowach ,,systemu północnego"

Książka Polska w okowach „systemu północnego” 1763-1766 nie mogłaby powstać, gdyby nie stały dostęp do rosyjskich archiwów, które pozwoliły na nowo odkryć kluczowe aspekty wpływu Petersburga i Berlina na porażkę prób modernizacji Rzeczypospolitej. Dzięki tym dokumentom oraz mało znanym rosyjskim publikacjom źródłowym, a także częściowo dzięki archiwaliom pruskim, autorzy książki wypełnili lukę w dotychczasowej wiedzy o tym, jak zewnętrzne mocarstwa, a zwłaszcza Rosja, skutecznie sabotowały reformy w Polsce.

Prace nad odrodzeniem państwa polskiego, zapoczątkowane od samego początku panowania Stanisława Augusta, wspieranego przez „starych” książąt Czartoryskich, zostały zahamowane przez zewnętrzne siły. Zaskakująco duży wpływ na ich niepowodzenie miała niesuwerenność Rzeczypospolitej, sięgająca czasów Piotra I. Rzeczywistym hegemonem Polski stała się Rosja, zdecydowanie nieprzychylna jakimkolwiek próbom odrodzenia kraju. Jej sojusznikiem w tej polityce były Prusy, które również pilnowały, by młodemu królowi nie udało się zrealizować planów modernizacji.

Śledzenie wysiłków Stanisława Augusta oraz liderów „Familii”, którzy starali się przywrócić Polsce dawne znaczenie, to odkrywanie, jak w 1763 roku, król, który początkowo był uznawany przez Katarzynę II za „sujet convenable” – człowieka odpowiedniego do całkowitej uległości, wkrótce stał się w oczach Rosji jednym z najgroźniejszych jej wrogów. W ciągu zaledwie trzech lat, ocena polskiego monarchy zmieniła się radykalnie, co zostało wyraźnie sformułowane w Petersburgu już w 1766 roku.