Formowanie człowieka
Książka Artura Góreckiego to zbiór tekstów o wychowaniu i kształceniu, które ukazują edukację jako proces integralnego formowania człowieka – jego rozumu, woli i uczuć. Autor, sięgając do klasycznej tradycji pedagogicznej, myśli św. Tomasza z Akwinu i doświadczeń edukacji chrześcijańskiej, stawia pytania o sens szkoły, rolę mistrza, wartość kanonu lektur i miejsce rodziny w procesie wychowania. To propozycja zarówno dla nauczycieli, rodziców i wychowawców, jak i wszystkich, którzy szukają odpowiedzi na pytanie: jak wychowywać człowieka takiego, jakim być powinien.
***
Do czego zmierza proces kształcenia i wychowania? "Jego celem - pisze dr Artur Górecki - jest prowadzenie wychowanków do ludzkiej dojrzałości (realizacji ludzkiej natury) w oparciu o to, co w całej naszej kulturze jest najwartościowsze". Co jest warunkiem pozyskania dóbr godnych osoby ludzkiej? Uporządkowane władze intelektu, woli i uczuć, realizacja przypadającego człowiekowi dobra ze świadomością, że fundamentem każdej powinności etycznej jest poprawnie pojęta rzeczywistość, a nie arbitralne oglądy czy ideologiczne projekty. Podstawową zasługą książki Formowanie człowieka jest przypomnienie (jest powtórzenie z mocą), że założenia antropologiczne i etyczne stanowią nieodzowny punkt wyjścia i stały nadrzędny aspekt każdej doktryny edukacyjnej i wszelkiej refleksji o nauczaniu.
U źródeł tej sięgającej do korzeni cywilizacji i wciąż dobroczynnej koncepcji kształcenia - mówi nam Autor - tkwi edukacja klasyczna, z trojakiej wywodząca się biblioteki: greckiej, łacińskiej i chrześcijańskiej. Jej losy historyczne i ponadczasowe wartości ukazuje Autor w szeregu rozdziałów. Czytamy te fragmenty książki z wielkim erudycyjnym pożytkiem. Śledzimy je zarazem z głębokim uznaniem dla wiedzy Autora, pozwalającej mu wpisywać ten program edukacyjny w kontekst historii myśli i tok przemian obrazów świata w Europie. Nie uchodzą uwagi dr. Góreckiego "tektoniczne", można by powiedzieć, ruchy formacji cywilizacyjnych Europy - pęknięcia i konflikty, które dziś oddzielają Zachód i Europę w swych dziejach katolicko-łacińską barierami obcości i wzajemnego niezrozumienia. Jestem przekonany, że ta sfera rozważań zapewnia książce Formowanie człowieka sukces czytelniczy, wykraczający daleko poza krąg osób zainteresowanych edukacją jako taką.
Nie mniej poznawczo pasjonujące są te miejsca w książce, które prezentują współczesne dyskusje wokół modelu i celów edukacji, a w szczególności doktryny leżące u podstaw decyzji o instytucjonalnym i programowym kształcie systemu edukacji. Zwraca uwagę fakt, że decyzje ustrojowe i programowe w coraz większym stopniu nabierają zasięgu ponadpaństwowego, a tym samym ulegają homogenizacji i wymykają się spod kontroli wspólnot kulturowych, które pielęgnują tożsamości narodowe i lokalne. W najbliższym okresie mogą w tej sferze zamierzeń eurokratów zapaść nieodwracalne dla Polski decyzje - książka dr. Góreckiego jest zatem zbiorem niezbędnych i mobilizujących informacji dla osób nieobojętnych wobec przyszłości edukacji w naszym kraju.
Otwarte kwestie bieżącej praktyki edukacyjnej dr Górecki podejmuje z publicystyczną pasją, a równocześnie z dojrzałością nauczyciela praktyka i z doświadczeniem urzędnika rangi ministerialnej. Podzielam wszystkie przesłanki, które Autora tej niezmiernie ważnej "książki na czasie" skłaniają do sceptycyzmu odnośnie do przyszłości edukacji publicznej w Polsce. Z nie mniejszym od Autora optymizmem (może nawet z entuzjazmem, do którego mam skłonność) odnoszę się do perspektyw polskiej edukacji, wyrastających z oddolnych, samorzutnych inicjatyw społecznych, z pięknych tradycji lokalnych i rodzinnych. Może właśnie tam rozpocznie się powrót do merytokracji w Polsce, uruchomienie prawidłowych mechanizmów awansu społecznego; może tam dokona się proces restytucji polskich elit? Znakomity zbiór szkiców Artura Górskiego sytuuje nas, jak się przekonujemy, w samym centrum wielkich polskich problemów i wyzwań.
Prof. zw. dr hab. Bogusław Dopart
Uniwersytet Jagielloński
Polska Akademia Umiejętności