Kaukaz. Wspomnienia z dwunastoletniej niewoli

"Mateusz Gralewski to postać arcyciekawa, choć niemal nieznana dzisiejszemu pokoleniu Polaków. Wielka szkoda, ponieważ to najwyższej klasy prekursor polskich reportaży. Znakomity poprzednik Wojciecha Jagielskiego czy Wojciecha Góreckiego.
Autor zapłacił wysoką cenę za walkę o niepodległość Ojczyzny. Swą działalność konspiracyjną okupił zesłaniem w głąb Kaukazu. Opisywane przez Gralewskiego społeczności kaukaskie toczyły w tym czasie nierówną walkę z Imperium Rosyjskim o zachowanie niezależności. Dzięki tej książce można zgłębić i lepiej zrozumieć wagę ówczesnych wydarzeń oraz ich dramatyczny kontekst. Z kolei urzekające opisy Dagestanu, Czeczenii, Osetii czy Gruzji obudziły do życia dawny, niedostępny majestat i czar regionu oraz jego egzotycznej ludności.
Na pierwszy rzut oka książka wydaje się lekturą dla specjalistów. Według mnie to wyśmienita pozycja dla czytelników ciekawych świata, odrębności kulturowych, szukających w literaturze prawdziwych, a nie zmyślonych sensacji i przygód. Osób lubiących ten rodzaj pobudzającej intelektualnie literatury".

prof. Wojciech Materski, historyk, politolog

 Mateusz Gralewski (1826-1891) - publicysta, etnograf, działacz polityczny. W okresie gimnazjum wstąpił do tajnej organizacji młodzieżowej stanowiącej komórkę Związku Narodu Polskiego. Po jej wykryciu w 1843 roku dostał się do cytadeli. Po ciężkim śledztwie został skazany na zesłanie do służby wojskowej na Kaukazie, gdzie przebywał dwanaście lat. W chwilach wolnych gromadził materiały historyczne i etnograficzne, dotyczące miejscowej ludności i rejonu. Amnestionowany w 1857 roku wrócił do kraju. Od 1861 roku mieszkał w Warszawie, nawiązał kontakt z ruchem spiskowym. Po wybuchu powstania styczniowego Gralewski został jednym z członków podziemnych władz powstańczych - Komisji Wykonawczej Rządu Narodowego. Po upadku powstania zbiegł za granicę. Wydawał pismo "Braterstwo". W 1865 roku opublikował Myśli o naszych działaniach w kraju i za granicą, gdzie wystąpił jako przeciwnik wynaradawiania Rusinów i Litwinów, wzywał do współdziałania z ruchami rewolucyjnymi w Rosji dla wspólnego wywalczenia wolności. Po 1871 roku otrzymał zezwolenie na pobyt w Galicji i osiadł we Lwowie, gdzie zajął się opracowaniem wspomnień kaukaskich.