Miłosierdzie

Obudziła się w duszy mojej tak wielka ufność w miłosierdzie Boże, że choćbym miała na sumieniu grzechy świata całego i grzechy wszystkich dusz potępionych,

to jednak nie wątpiłabym o Bożej dobroci, ale bez namysłu rzuciłabym się w przepaść miłosierdzia Bożego, która jest dla nas zawsze otwarta,

i z sercem startym na proch rzuciłabym się do Jego stóp, zdając się zupełnie na Jego świętą wolę, która jest miłosierdziem samym.

(Dz 1552)  

Grzech, żal, pokuta i przebaczenie

Nasze oczekiwania względem tego, jak to powinno wyglądać, wydają się proste – ale tak naprawdę to właśnie ta prostota stanowi najtrudniejszy element tego zjawiska, jakim jest Miłosierdzie. Cały proces postrzegamy tak, że jeśli ktoś zrobi coś złego, ale żałuje, odpokutuje, może uzyskać przebaczenie.

Niby tak, ale w tym wszystkim zastrzegamy sobie pewne granice odnośnie tego, jakie winy rzeczywiście można wybaczyć. Zdarzają się zbrodnie, wobec których pobłażliwość uznano by za porównywalne zło. Przecież nawet w więzieniach o zaostrzonym rygorze, gdzie trafiają osoby mające na sumieniu najcięższe przewiny, jest coś jak hierarchia nikczemności. Oni nie odpuszczają tym, dla których wymiar sprawiedliwości był „zbyt łaskawy” zachowując ich marny żywot.

Taki rodzaj zbrodni omawiany jest w najtrudniejszej pewnie ze wszystkich powieści Jeana Raspaila „Miłosierdzie”. Mamy w niej do czynienia z okrutnym zabójstwem młodej kobiety – kochanki zabójcy oraz ich nienarodzonego dziecka, wydartego z jej łona i okaleczonego tak, aby nie można było znaleźć podobieństwa do wyrodnego ojca. I nie jest przypadkiem, że ojciec-morderca jest… duchownym katolickim. I że zdążył jeszcze ochrzcić swoją córkę przed tym straszliwym czynem.  

„Miłosierdzie” – „choćby grzechy wasze były jak szkarłat…”  

Istnieje pokusa, aby słowem „bestialstwo” zakończyć rozważania na ten temat. Trudno go poruszać, jeszcze trudniej udźwignąć. Bo jakże człowiek miałby znaleźć w sobie takie zasoby miłosierdzia, żeby przebaczyć? Nawet używanie tego słowa w tym kontekście budzi lęk i niepokój, dopuszczenie myśli o przebaczeniu wydaje się wcale nie być wspaniałomyślne, ale wręcz nieludzkie. Jakby przebaczenie zaprzeczało wyrządzonej krzywdzie, jakby ofiarom dodać mogło jeszcze więcej cierpienia.

Rzeczywiście, nie jest to sprawa do udźwignięcia dla człowieka. Tylko jeden Człowiek złożył z siebie tak wielką, a niewinną ofiarę, że mogłaby przemóc ten ogrom zła.

Eugeniusz Kazimirowski wg wskazówek s. Faustyny Kowalskiej, 1934

Choćby dusza była jak trup rozkładajaca się i choćby po ludzku nie było wskrzeszenia, i wszystko już stracone - nie tak jest po Bożemu,

cud miłosierdzia Bożego wskrzesza tę duszę w całej pełni. O biedni, którzy nie korzystają z tego cudu miłosierdzia Bożego;

na darmo będziecie wołać, ale już będzie za późno.

(Dz 1448)  

Modlić się o miłosierdzie dla największych grzeszników nie tylko możemy, ale jest to naszym chrześcijańskim obowiązkiem. Choć wszystko może się w nas buntować, nie ma zbyt wielkiej winy, nie ma takiego zła, które przerosłoby dobroć Stwórcy; które nie utonęłoby w niezmierzonych głębinach Bożego miłosierdzia.  

Duszo w ciemnościach pogrążona, nie rozpaczaj, nie wszystko jeszcze stracone, wejdź w rozmowę z Bogiem swoim, który jest miłością i miłosierdziem samym.

(Dz 1486)

Jean Raspail, kreując literacką wersję prawdziwej, nie tak odległej historii, która wstrząsnęła Francją, z większą niż zazwyczaj pokorą podchodzi do tematu winy i pokuty proboszcza z Bief (nazwy własne autor pozmieniał). Dokonuje analizy, rozdrapuje zapomniane rany Kościoła – bo przecież wina, jaką splamił się jego przedstawiciel, rzutuje na cały organizm. Stawia pytania – o motywy, o konsekwencje; o to, jak winowajca zdawać będzie relację przed Bogiem i czy może on – pomimo swego doświadczenia piekła, w które sam się wpakował lub właśnie poniekąd dzięki temu, że je zna – pomóc innym grzesznikom.

Zaskakuje obecność sacrum w tym wszystkim i świadomość grzechu. Bo dla proboszcza z Bief romans nie był czymś normalnym – to, że wielu innych tak robi, wcale go nie pocieszało. Świadomość splamienia sutanny i podważenia wiarygodności Kościoła, który kochał jak matkę, były dla niego nie do udźwignięcia. Świętokradztwo – grzech skierowany bezpośrednio przeciwko Bogu, który jest samą miłością; i to, co za tym idzie – zgorszenie, spowodowanie, że ludzie będą się jeszcze bardziej odsuwać od Kościoła. Tak bardzo przerażało go to, co zrobił, że postanowił za wszelką cenę to ukryć, nawet jeśli w grę wchodziło jeszcze większe zło, skierowane tym razem wobec osób, które pewnie kochał – jakby składał Bogu krwawą ofiarę, niczym ojciec Abraham… Tylko, że Bóg nie prosił o tę ofiarę. A nawet Abrahamowi nie pozwolił skrzywdzić umiłowanego syna.

Przez kilkadziesiąt lat Raspail zabierał się za pisanie, potem odkładał i znowu do niej wracał, aż wreszcie przedstawił efekty prac czytelnikom… nie przypadkiem pozostawiając powieść nieukończoną. Temat jest zbyt delikatny, aby rozwiązanie podawać na tacy. Osądzanie ustępuje miejsca nadziei.

„Oprawca” – najtrudniej wybaczyć sobie samemu  

"Wiedz, duszo, że wszystkie grzechy twoje nie zraniły Mi tak boleśnie serca, jak twoja obecna nieufność;

po tylu wysiłkach Mojej miłości i miłosierdzia nie dowierzasz Mojej dobroci"

(Dz 1486)  

Problem od innej strony porusza też Vladimir Volkoff w powieści „Oprawca”. Młody, ideowy porucznik Robert Lavilhaud zostaje szefem oddziału francuskich sił specjalnych w Algierii, gdzie do głównych jego zadań należy wydobywanie zeznań z jeńców wojennych. Jego idee są wystawiane na próbę, przed jego przybyciem tortury były naturalnym i jedynym przynoszącym efekty sposobem na zdobycie informacji mogących ocalić życie niewinnych ludzi. Lavilhaud, człowiek honorowy i głęboko wierzący, kończy z takimi metodami i wierzy, że można działać inaczej, że cel wcale nie uświęca środków i z Bożą pomocą może walczyć nie naruszając podstawowych praw człowieka.  

„Bóg pozwala na nasze upadki, gdyż w ten sposób napomina nas, abyśmy przestali ufać sobie, a zaufali Jemu, abyśmy porzucili pychę i poznali siebie.”

Wawrzyniec Scupoli „Walka duchowa”

Niebezpieczeństwem dla duszy, która w dążeniu do świętości zaszła daleko, jest przesadne poleganie na sobie, zamiast na Bogu. Zapomina się o swojej ułomności i nie dopuszcza się błędów, które są przecież udziałem człowieka skażonego grzechem pierworodnym. Każdemu zdarza się upadać i dla każdego jest Boże miłosierdzie, nie tylko dla najgorszych grzeszników, ale też dla tych, którzy są bardzo blisko Boga i nie pozwalają sobie na najmniejszą słabość. Myślą, że są coś warci, są „za dobrzy” na popełnianie pospolitych grzechów. Nie zauważają, że zaczyna przemawiać przez nich pycha i nagle jedno potknięcie może stać się przyczyną upadku z bardzo wysoka. Nie ma innej drogi, aby się z niego podnieść, niż poprzez całkowite zaufanie Bożemu Miłosierdziu i porzucenie przywiązania do swoich własnych sił i cnót.  

Ty wiesz, że w tej ostatniej godzinie nie liczę na żadne zasługi swoje, ale jedynie na miłosierdzie Twoje. Oto już dziś cała zanurzam w tej otchłani miłosierdzia Twego, która jest zawsze otwarta dla wszelkiej duszy. Jedno mam zadanie w życiu śmierci i wieczności całej: to uwielbiać niepojęte miłosierdzie Twoje. Żaden umysł nie zgłębi tajemnic miłosierdzia Twego, o Boże, ani anioł, ani człowiek. Zdumiewają się aniołowie nad tajemnicą miłosierdzia Bożego, ale go pojąć nie mogą. Wszystko, co wyszło z rąk Stwórcy zamknięte jest w tajemnicy niepojętej, to jest we wnętrznościach Jego miłosierdzia.

(Dz 1553)    

Spektakl „Miłosierdzie” można obejrzeć tutaj: https://www.youtube.com/watch?v=2Qf0Wom9yG4