Breviarium Kanonu Kultury. Decorum

Breviarium Kanonu Kultury DECORUM to księga niezwykła i absolutnie oryginalna zarówno pod względem treści, jak i formy. Antologia kanonu literatury klasycznej w formie literackiego brewiarza - 365 tekstów do codziennej lektury. Imponujący wybór nie tylko pod względem ilości tekstów zakwalifikowanych do zbioru, lecz także z uwagi na znaczenie autorów i treść utworów. Książka urodziwa tak co do treści, jak i formy: szlachetny layout, dodatkowy kolor, barwione brzegi i wstążki do zaznaczania. A do tego osoba przewodnika w lekturze, Pawła Milcarka, który nie tylko ułożył antologię, ale też jest autorem eseju wprowadzającego oraz wstępów i komentarzy do poszczególnych tekstów.

Zaczynamy więc od autorów takich jak Homer, wielcy tragicy greccy czy Ezop, następnie przechodzimy do Wergiliusza, Horacego, Owidiusza, Seneki i innych łacińskich klasyków, a kończymy na Boecjuszu, Beowulfie, Bogurodzicy czy Boskiej komedii Dantego.

Przyjęty podział odzwierciedla oczywiście pełen rozwój klasycznej kultury zachodniej: najpierw mieliśmy wielkich autorów greckich, później rzymskich (łacińskich), a wreszcie chrześcijańskich, którzy dokonali syntezy dziedzictwa Grecji i Rzymu w duchu Ewangelii. Wszystkie trzy etapy razem składają się na fundament kultury europejskiej, bo nie ma dziedzictwa Europy poza odniesieniem do antyku greckiego, rzymskiego oraz wieków średnich.

Do wybranych tekstów klasycznych dodano również utwory z Helikonu polskiego. Stanowią one przydatny kontekst dla dzieł greckich, rzymskich i chrześcijańskich, powzięty z kanonu klasyki literatury polskiej różnych epok, od średniowiecza po Młodą Polskę. W ten sposób czytelnik ma okazję pogłębić swoje rozumienie danego fragmentu klasycznego utworu o rodzime przykłady twórczego nawiązania do dawnych motywów, obrazów, metafor lub idei.

Breviarium, w sposób oczywisty,  nawiązuje do brewiarza, czyli podręcznej książki służącą do codziennej  modlitwy kapłana lub mnicha, przede wszystkim przez taką „brewiarzową” formę codziennego obcowania czytelnika  z tekstem, którego fragmenty zostały podzielone na kolejne dni tygodnia  w ciągu całego roku. Zamysł jest jasny i konsekwentny: chcąc poznać kanon, nie powinniśmy przyswajać od razu całego ogromu treści, lecz regularnie obcować z utworami stanowiącymi fundament kultury. Zupełnie tak, jak mnich, który dzięki brewiarzowi, nieustannie obcuje z modlitwami Kościoła, psalmami oraz innymi partiami Pisma Świętego. Chodzi tu o „oddychanie” kulturą klasyczną, podobnie jak mnich „oddycha” modlitwą  brewiarzową.

Takie podejście napotyka dziś na szereg trudności. Najbardziej oczywistą jest duch naszych czasów i wielkie kulturowe zerwanie. To jest zarazem trudność ale i wyzwanie aby te zerwanie pokonać i potwierdzić swoją przynależność do świata kultury klasycznej, bez której nie byłoby, i nie będzie, naszej cywilizacji.

Breviarium Kanonu Kultury to trylogia na którą składają się trzy tomy, które organizują kolejno trzy fundamentalne pojęcia: Piękno, Prawda i Dobro. Tom I – Decorum - który właśnie oddajemy do Państwa rąk jest właśnie wprowadzeniem w świat piękna zapośredniczonego przez literaturę. Dwa następne tomy, w takiej samej formie, i w podobnych parametrach, ukażą się jeszcze w tym roku.

Tego, kto zdecyduje się używać naszej książki zgodnie z intencją, z którą książkę obmyślano, prosimy słowami autorao przyjęcie następujących zachęt:

KRÓTKIE RADY DLA CZYTELNIKA

Primo: początek lektury zaplanuj na wybraną przez siebie niedzielę (niekoniecznie na początku roku kalendarzowego), a następnie trzymaj się rytmu lektury codziennej, przewidzianej na kolejne dni tygodnia. Czytaj ani szybciej, ani wolniej, niż przewidziano w układzie książki – czytaj więc codziennie porcję jednego dnia. To z reguły tylko kilka minut lektury, najwyżej siedem czy osiem, zwykle trzy-cztery minuty.

Secundo: jeśli tylko możesz, czytaj na głos – a jeśli akurat to niemożliwe, czytaj jednak słysząc siebie i poruszając wargami. Pamiętaj, że teksty, które tu podaliśmy, prawie nigdy nie były pisane do czytania „bezgłośnego”, do którego my przywykliśmy. Śpiewano je, recytowano, wygłaszano – wobec innych lub bez towarzystwa. Pozbawione dźwięku słyszalnego przynajmniej dla samego czytającego, tracą połowę wdzięku i przejrzystości.

Tertio: nie spodziewaj się po każdej lekturze spełnienia swego marzenia „wciągającej lektury” – raczej pomyśl, że chcesz być sługą tego słowa, które kiedyś mistrzowie zakodowali w literach, rytmie, rymach. Powinno nas cieszyć, że słowa te zabrzmią w nas – a dopiero wzmagające się brzmienie kolejnych dni pozostawi ślady, da pokarm wyobraźni i rozumowi, nastawi emocje.

Paweł Milcarek

Breviarium Kanonu Kultury autorstwa dr. Pawła Milcarka to bardzo oryginalny pomysł antologii który stanowi novum na polskim rynku wydawniczym. Wybór tekstów jest zaiste imponujący nie tylko pod względem ilości tekstów, lecz także z uwagi wagę autorów i treść utworów. Dobór tekstów do antologii, jak i pomysł ułożenia ich w formie Breviarium stanowi autorskie dokonanie Autora. Jest bardzo oryginalny, i trzeba powiedzieć, trafny. Autor uniknął taniego moralizowania, urabiania światopoglądu czytelnika, a odwołał się do staropolskiej idei otrium - pożytecznego spędzania wolnego czasu, powolnej lektury i namysłu.

Teksty są reprezentatywnie dobrane w układzie epok literackich.  Bogato reprezentowana jest, skądinąd mało znana współczesnemu czytelnikowi, literatura średniowieczna, a także polska (od średniowiecza po czasy współczesne). Jeśli chodzi o utwory średniowieczne są to nie tylko utwory służące liturgii, lecz także świeckie (pieśni trubadurów, minnesingerów). Teksty polskie również ciekawie dobrane, bo obok utworów autorów zaliczanych do klasyki mamy tu również nieco już zapomnianych poetów XIX i początku XX wieku. Uważam ten pomysł za udany gdyż należy przypominać wartościowe utwory autorów niesłusznie już dziś zapomnianych. Wydaje się zatem, że mamy przed sobą przede wszystkim zbiór tekstów autorytatywnych dla kultury literackiej łacińskiej Europy.

fragment recenzji autorstwa prof. dr. hab. Mieczysława Mejora z Instytutu Badań Literackich Polskiej Nauk specjalizującego się w badaniach nad literaturą antyczną i średniowieczną